MESS KRITIKA: Muška stvar
Piše: Mirza Skenderagić
„Kada neko kaže: ‘Kada dođeš u NBA, nemoj me zaboraviti…’ i slično, ja bih im trebao reći: ‘Ako ne uspijem, nemoj ti zaboraviti mene… ‘”, kaže potencijalna košarkaška zvijezda William Gates u jednom od najvažnijih sportskih dokumentaraca, Hoop Dreams (1994). Šta se desi sa onim sportistima koji ne uspiju, iz fizičkih ili psihičkih razloga, sasvim je svejedno, upravo pokazuje predstava „Jezik kopačke” autora Ivana Ergića (bivšeg fudbalera) i Filipa Grujića, a u režiji Boruta Šeparovića i izvedbi ZKM-a, koja je odigrana treću noć Festivala MESS. Ono što će postati jasno odmah na početku predstave i što je njena najveća vrijednost, jeste autentičnost doživljaja koja je dramaturški odmjereno prenesena u tekst te direktnost u rediteljskom oblikovanju i istrajnost u prezentovanju fizičkog svijeta profesionalnih fudbalera. Fizička spremnost i posvećenost treningu te psihički kolaps itekako mogu biti istovremeno nastaljeni u jednom sportisti, ali tada je njihovo zajedničko djelovanje toksično i vrlo jasno pokazuje da u zdravom tijelu nije uvijek zdrav duh.
Kada pročitate najavu ili afišu za ovu predstavu, ne možete se ne upitati: zašto bi je uopšte gledali? Naizgled to je već ispričana priča o depresivnom fudbaleru koji ne uživa igrati svoju omiljenu igru u kapitalističkom paklu modernog sporta. Ali ćete se nadasve prevariti. Jer, bit spoznaje ove priče nije samo u prihvatanju informacija o srušenim snovima, izgubljenim nadama, o zaglušujućem pritisku koji postaje sve jači, već u tjelesnoj vizuelizaciji uloženog napora, prenošenju unutrašnje boli kroz prikaze ispraznosti treninga koji u gotovo realnom trajanju prezentuju zapravo svu ravnodušnost jednog krajnje mehaničkog procesa. Tako je ovaj teatarski trening smješten u dramaturški okvir razgovora glavnog protagoniste Davida Polovine (igra ga Bernard Tomić) i psihijatrice Marlen Schmidt (igra je Hrvojka Begović) što jeste koncept zarobljenosti jednog savremenog sportiste, posebno fudbalera, koji u profesionalnom angažmanu postaje robot kojim upravlja neko drugi, a u čijem tjelesnom oklopu je zarobljen uplašeni, nesigurni, nemoćni čovjek. Vrlo je važno napomenuti da je reditelj poprilično posvećen treningu koji čini većinu ove predstave te da je posebno istrajan u zadržavanju scena zagrijavanja koje traju i po 15-ak minuta, a koje su često prekivene klasičnom muzikom, recimo Pachelbelovim „Kanonom u D-duru“, što ovaj isprazni sportski čin pretvara u teatarsku sliku apsurda, dodatno stilizovanu scenskim pokretom koji potpisuje Tamara Despot, istovremeno priskrbljujući fudbalu oreol uzvišenosti i ljepote, koji on povremeno i u stvarnosti dostiže. Unutar koncepta suprostavljanja, tjelesnog i psihološkog, seksa i ljubavi, sistema i slobode, reditelj dodaje i tehnološki aspekt video igara, kojim i doslovno pretvara igrače u računarske pijune kojim neko upravlja uz pomoć džojstika.
Nadalje, reditelj traga za hiperrealističnom slikom položaja sportiste u današnjem društvu, prebacujući loptu na javnost i medije, koju zasigurno i pronalazi okružujući glumce digitalnim kamerama i koju potom projektuje na pozadini iz različitih uglova i rakursa. O kakvom pritisku se radi, postaje jasno u centralnoj monološkoj sceni, u kojoj Polovina iznosi surovu istinu o današnjem fudbalu, ali se i sam ispovijeda cijelom svijetu, ispred mikrofona različitih boja koje su donjeli njegovi bližnji, saigrač i najbolji prijatelj Slaven (Ugo Korani), otac Ljubo (Rakan Rushaidat), majka Mira (Lucija Šerbedžija), djevojka Anđela (Nikolina Prkačin), i ostali, trener, novinarka, sponzoruša…
Odnos između sporta i teatra, zabave i umjetnosti, Šeparović propituje i izlazeći na trenutke iz ovoga sportskog kruga, i poredeći fudbalere s glumcima, suprostavljajući njihove zarade i uloge u društvu, navijače s pozorišnim gledateljima, što dodatno produbljuje i identifikacijom stvarnih glumačkih imena i to na način da ponovo na pozadini projektuje njihove lične monitore koji pokazuju snagu i otkucaje srca.
Međutim, ono što na koncu izdvaja ovu predstavu od svih sličnih sportskih ispovijesti, jeste posvećenost izgradnji vrlo toksičnog svijeta fudbala, koji počiva na ispraznom ponavljanju istog i banalnog, a u kojem je nemoguće pronaći bilo kakav veći smisao. U njemu živi depresivni fudbaler kojeg jedna „pijana noć“ može koštati svega i dovesti na rub i materijalne i psihičke propasti, jer on, kao dehumanizovani gladijator za pobjede, nema pravo na pogrešku. Taj ogoljeni život povrijeđenog sportiste je najočigledniji u scenama u stanu ili porodičnoj kući, koji su uvijek obilježeni pozadinskim prenosom neke utakmice sa utišanim tonom, a u kojima se do krajnosti secira i tema ugrožene muškosti, fizičkim oteknućem mošnje, agresivnim izlivima viška ljubavi majke i djevojke, i duhovnom provalijom koja je tu u unutrašnjosti oduvijek i bila, a koju nisu mogli popuniti ni slava, ni novac, ni žene, kako to nabraja otac Ljubo. Prije toga, dakle, prije same povrede i konačnog psihološkog propadanja, reditelj se poigrava sa stereotipima koji se po pravilu vežu sa sportiste, posebno se fokusirajući na njihove aktivnosti izvan terena, kao što je recimo scena noćnog provoda koji je po pravilu popraćen turbo-folk muzikom, litrima alkohola i životinjskim seksualnim nagonom, a koja traje jednako kao i scena treninga, u kojoj se iste pjesme ponavljaju kao i u balkanskoj stvarnosti, i koja nastavlja dramaturgiju repetitivnosti. Šeparović će nastaviti gaziti po klišeima o glupim fudbalerima, o još gorim sponzorušama, o pohlepnim očevima… I što je najgore, neće puno pretjerati, i to posebno zahvaljajući glumačkim izvedbama koje će stereotipe izokrenuti humorom, bol ublažiti tišinom, strah ispoljiti agresivnošću, smjenjujući se kao i igrači koji scenografski ulaze i izlaze „s klupe“.
„Jezik kopačke“ jeste i narativna pojedinačna lična ispovijest o fudbaleru koji je iz Dinama prešao u VfL Wolfsburg, kakvu svako može pratiti i razumijeti, a koju je nemoguće generalizovati, jer istina je da većina današnjih sportista uživa u svim navedenim ovozemaljskim „blagodetima“ koje im je bavljenje fudbalom obezbijedilo, ali istovremeno pali reflektore i na univerzalnom terenu današnjeg sporta, u kojem se većina igrača snađe i prihvati robovlasništvo ili sponzorstvo, ali u kojem nekolicina njih to neće moći. To je teren patološke muškosti u kojoj postoji samo jedan jezik, razumljiv jedino u isparenom znoju muške svlačionice, u kojem postoji bezbroj sinonima za seks, a samo jedan za ljubav.
Čini se da na magičnom terenu teatra ovo nije bogzna šta, ali je nekad i sasvim dovoljno, uostalom kao i pobjeda s jednim golom razlike, ali to je već samo „muška stvar“.
